W ciągu ostatnich lat większość rządowych dotacji i ulg podatkowych związanych z zakupem samochodów elektrycznych trafiała do najbogatszej części islandzkiego społeczeństwa. Zmiana systemu wsparcia w 2024 roku, polegająca na zastąpieniu ulg podatkowych bezpośrednimi dotacjami, nie wpłynęła znacząco na poprawę tej sytuacji. Obecnie trwają prace nad reformą systemu, której celem jest zapewnienie bardziej sprawiedliwej dystrybucji środków w procesie transformacji energetycznej sektora transportowego.
Według danych z 2023 roku, blisko połowa z 1,4 miliarda koron dotacji wypłaconych przez Fundusz Energii osobom prywatnym na zakup aut elektrycznych trafiła do dwóch najzamożniejszych grup społecznych, wyznaczonych na podstawie indywidualnych zarobków. Najbogatsza grupa, stanowiąca 10% społeczeństwa, otrzymała prawie 400 milionów koron, co stanowiło 28% całości przyznanych środków.
Gdy spojrzeć na dochody gospodarstw domowych, okazuje się, że 60% dotacji przypadło 20% najbogatszych. Dla porównania, sześć najuboższych grup dochodowych, reprezentujących 60% społeczeństwa, otrzymało jedynie 12,7% dostępnych środków – tak wynika z odpowiedzi Ministerstwa Środowiska i Zasobów Naturalnych na pytania portalu Vísir.
Na podstawie danych Ministerstwa Finansów i Ministerstwa Środowiska, widać, że wprowadzone w 2024 roku zmiany, polegające na zastąpieniu ulg podatkowych bezpośrednimi dotacjami, nie przyniosły znaczącej poprawy w dystrybucji środków. Już w 2021 roku najzamożniejsza grupa obywateli otrzymała 1,5 miliarda koron w formie ulg podatkowych – dwukrotnie więcej niż grupa druga w kolejności.
Johann Páll Johannsson, minister środowiska i energii, w wywiadzie radiowym przyznał, że „zbyt pochopnie zmniejszono zachęty do zakupu samochodów elektrycznych”. Zapowiedział jednocześnie rewizję systemu wsparcia, mającą na celu zapewnienie większej sprawiedliwości społecznej w procesie dystrybucji środków.
Analiza geograficzna danych wykazała ponadto wyraźną dominację regionu stołecznego – 36% dotacji, czyli około 490 milionów koron, trafiło do mieszkańców Reykjavíku, którzy stanowią 35% populacji kraju. Co więcej, 75% wszystkich środków, czyli około miliarda koron, otrzymało sześć gmin wchodzących w skład obszaru stołecznego.
Wśród dziesięciu gmin, które otrzymały największe dotacje, tylko dwie znajdowały się poza regionem południowo-zachodnim – były to Árborg (8. miejsce) i Akureyri (9. miejsce). Co ciekawe, Árborg otrzymała większą kwotę dotacji niż Akureyri, mimo że liczba mieszkańców tej drugiej gminie jest o 8 tysięcy większa.
Jeśli chodzi o strukturę wiekową beneficjentów, większość dotacji trafiła do osób w wieku 50–70 lat.
Wprowadzenie nowego systemu wsparcia w 2024 roku zbiegło się ze znacznym spadkiem sprzedaży samochodów elektrycznych. Jeszcze w okresie od stycznia do listopada 2023 roku stanowiły one jedynie 25% nowych rejestracji, podczas gdy w 2023 roku wśród pojazdów osób prywatnych odsetek ten wynosił 71,7%.
Gdy uwzględni się zakupy dokonywane przez wypożyczalnie samochodów, udział aut elektrycznych wzrasta do 44%. Warto jednak zauważyć, że w 2023 roku wypożyczalnie wybierały samochody elektryczne tylko w 16% przypadków. Jednocześnie ogólna liczba rejestracji nowych pojazdów spadła o 42%, co mogło być spowodowane nie tylko zmianą systemu dotacji, ale także wysokimi stopami procentowymi.
Ministerstwo Środowiska i Zasobów Naturalnych zapowiada rychłe przedstawienie propozycji reformy systemu dotacji, której celem ma być zapewnienie bardziej sprawiedliwego podziału środków w procesie transformacji energetycznej.
