Historycznie przyjmuje się, że Konstytucja 3 Maja była pierwszym takim dokumentem w Europie i drugim na świecie – po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku.
Została uchwalona 234 lata temu, 3 maja 1791 roku przez Sejm Czteroletni, który rozpoczął obrady w 1788 roku. Jednak dopiero latem 1790 roku wprowadzono do sejmu sporządzony w duchu ideologii republikańskiej projekt nowej konstytucji autorstwa Ignacego Potockiego. Projekt konstytucji miał być przygotowany pod kierunkiem króla, Stanisława Augusta, a następnie przedstawiony sejmowi do zatwierdzenia. Zanim to się jednak stało, Ignacy Potocki naniósł w tym dość monarchistycznym projekcie wiele poprawek w duchu republikańskim.
Początkowo teksty proponowane pod dyskusję były spisywane po francusku, dopiero pod koniec prac ostateczny projekt został zredagowany przez ks. Hugo Kołłątaja na język polski.
Ustawę zmieniającą ustrój przedłożono do zatwierdzenia niedługo po świętach Wielkanocnych, kiedy większość posłów nie powróciła jeszcze do Warszawy – spodziewano się bowiem sporego oporu konserwatystów.
3 maja 1791 roku przed Zamkiem Królewskim zgromadził się rozentuzjazmowany tłum zwolenników Konstytucji. Twórcy i uczestnicy tego wydarzenia byli przekonani, że ratują państwo przed upadkiem.
Konstytucja usuwała z polskiego prawa „liberum veto”, wprowadzała głosowanie większością, a decyzje sejmu nie mogły być kwestionowane przez sejmiki szlacheckie. Został przyjęty trójpodział władzy – władza sądownicza pozostawała oddzielna od ustawodawczej i wykonawczej, i zamiast dziedziczenia tronu, wprowadzono wolną elekcję. Realny wpływ na ustawodawstwo zyskali mieszczanie, a chłopów uznano za integralną część narodu i „najdzielniejszą kraju siłę”. Religia rzymsko-katolicka została wskazana jako panująca, jednak wszystkim innym wyznaniom zapewniono tolerancję.
Konstytucja 3 Maja zapewniła sprawne działanie państwa, a pozytywne oceny tych reform dobiegały do kraju również z zagranicy.
I mogło być pięknie… ale już w połowie 1792 roku nastąpiła militarna interwencja Rosji, którą wezwała do Polski konserwatywna opozycja – konfederacja targowicka.
W latach niewoli to właśnie Konstytucja 3 Maja była jednym z czynników wzmacniających wolę walki o odzyskanie państwowości.
Nasza obecna ustawa zasadnicza została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku. Jej tekst rozpoczyna się przepiękną preambułą:
„W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny,
odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,
jak i niepodzielający tej wiary,
a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski,
wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach,
nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej,
zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku,
złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie,
świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej,
pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane,
pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność,
w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem,
ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej
jako prawa podstawowe dla państwa
oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali,
wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka,
jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej”.
Konstytucja RP gwarantuje również niezbywalne prawa, między innymi:
Jak skorzystać z tego prawa, pisaliśmy TU.
