Wpływ Iliady i Odysei na kulturę cywilizacji europejskiej jest nie do przecenienia. Homerowe dzieła wpisały się w kanon literatury, podstawy dobrego wykształcenia i grecką spuściznę kulturalno-intelektualną. Podobne znaczenie dla Islandii miały i mają dzieła Snorriego Sturlusona. Edda i Heimskingla stanowią swoiste epopeje narodowe, porządkując wiedzę o przeszłości i opowiadając o bohaterach na tle zdarzeń historycznych, przełomowych dla danej epoki. Islandzki poeta nie przypominał jednak ślepego starca w lnianej todze, jak zwykło przedstawiać się Homera. Snorri Sturluson był prawdziwym potomkiem legendarnych Wikingów, co przyczyniło się do jego tragicznej śmierci, niezwykłej jak na poetę.
Historia życia poety
Snorri Sturluson był potomkiem Egilla Skallagrímssona słynnego poety skandynawskiego i bohatera Sagi o Egillu. Urodził się w 1178 lub 1179 roku (według różnych źródeł) w Hvammi na Islandii w wybitnym rodzie islandzkim, którego założycielem był jego ojciec Sturla (stąd nazwa rodu Sturlungów) Þórðarson, a matką – Guðný Bǫðvarsdóttir. Wychowywał się pod czujnym okiem przybranego ojca Jóna Loftssona na farmie Oddi, uchodzącej w tamtym okresie za prawdziwy ośrodek kulturowy wyspy, głównie w zakresie studiów literackich oraz duchowości. Takie otoczenie już od pierwszych lat życia sprawiło, że szybko przyswoił umiejętności pisarskie, a przy tym nie brakowało mu talentu dzięki czemu po niedługim czasie uchodził za wprawnego poetę i kronikarza.
Wysokie urodzenie oraz rosnąca pozycja, którą Sturluson osiągał dzięki swojej pracy, zapewniły mu bogaty ożenek z Hallveig Ormsdóttir. Zakupił tereny Reykholt, które zamieszkiwał wraz ze swoją rodziną. Dziś można zwiedzać w tym regionie słynne źródło z wodą termalną, gdzie ponoć sam wieszcz odbywał kąpiele. Wkrótce powiększył swój majątek o posiadłość Bessastaðir, nieopodal Reykjavíku, obecnie stanowiącą rezydencję prezydentów Islandii. Sturluson stał się szanowanym obywatelem, co poświadcza fakt jego wyboru w 1215 roku na głosiciela prawa w Alþingi.
Poeta rzadko opuszczał wyspę. Podróż odbył na przestrzeni 1218-1220 roku, gdy to udał się do Norwegii na zaproszenie władcy – Haakona IV, w roli niejako ambasadora. Nieszczęśliwy splot wydarzeń sprawił, że Sturluson zaangażował się w politykę zagraniczną i relacje polityczne między Norwegią a Islandią. Jego postępowanie przez wielu postrzegane było jako zdrada – porozumiewał się prawdopodobnie z królem norweskim w kwestii planów dotyczących przejęcia władzy nad Islandią przez Norwegię. W późniejszym czasie poróżnił się z królem Haakonem i wystąpił przeciwko niemu w nieudanej rebelii, w wyniku której ród Sturlungów znacznie ucierpiał. Władca Norwegii, nie mogąc znieść zniewagi, jaką niedawny zwolennik mu wyrządził, wydał na niego wyrok śmierci. Snorri Sturluson zginął we własnym majątku w Reykholt dnia 23 września 1241 roku z ręki skrytobójców na usługach norweskiego króla.
Skarb Islandii
Najbardziej znanym dziełem Snorriego Sturlusona jest Edda, nazywana też Eddą Młodszą lub Prozaiczną. Rozróżnienie stosuje się z uwagi na istnienie drugiego dzieła o tej samej nazwie. Edda Starsza lub Poetycka stanowi zbiór 29 pieśni o bogach, bohaterach i wojownikach. Została znaleziona w 1640 roku przez biskupa Brynjolfura Sveinssona. Przed jej odnalezieniem legendy, mity, postacie, które opisane w niej zostały można było znaleźć w dziele właśnie Snorriego Sturlusona, które powstawało na przestrzeni lat 1215-1223.
Edda Młodsza składa się z trzech części. Pierwsza jest swego rodzaju przeglądem mitologii i od tego też wzięła swoją nazwę – Dämesagi. Rozpoczyna się od Gylfe ginnig, która ma charakter rozmowy Gylfe z Odynem, który w trakcie dyskusji przyjmuje trojaką postać jako Hara, Jafnhara i Tredi. Rozmowa ma być nauką. W kilkudziesięciu opowieściach przedstawione zostają dzieje stworzenia świata oraz dokonania bogów, a także koniec tego świata. Na Dämesagi składa się też Braga rädr, będąca już bardziej opowieścią o wojownikach, przemieszaną z historycznymi mitami i anegdotami o bogach. Drugą część stanowi swoisty podręcznik dla poetów i prawdziwa skarbnica wiedzy dla skaldów. Zawiera wskazówki oraz porady dotyczące języka, pozwalającego we właściwy sposób opisać bogów i rzeczy. Trzecia część jest poematem ku chwale norweskiego króla Haakona IV.
Sturluson wysunął w swoim wiekopomnym dziele teorię pochodzenia bogów od ludzi. Według islandzkiego poety bogowie byli wielkimi wojownikami. Otoczeni pośmiertnym kultem stali się wkrótce bogami.
Królowie o boskim rodowodzie
W cieniu słynnej Eddy pozostaje nieco mniej znana poza Islandią Heimskringla. Jest to zbiór sag, który wyszedł spod pióra Sturlusona około 1225. Opisuje dzieje norweskich władców od legendarnej dynastii Ynglingów aż po władających skandynawskim krajem królów z XII wieku. Według dzieła Sturlusona pierwszym władcą był sam Odyn, który miał dwóch braci i żonę. Ten wielki wojownik i władca stał się bogiem po śmierci : Szwedzi wierzą, że poszedł do dawnego Asgaardu i żyje tam wiecznie. Wtedy zaczęła się wiara w Odyna i wzywanie jego imienia. Szwedzi wierzą, że pokazuje się on im przed wielkimi bitwami (Saga o Ynglingach, O śmierci Odyna).
Heimskringla zawiera nie tylko opis rządów królewskich. To również barwnie opowiedziana historia życia we wczesnym średniowieczu. Znaczną część dzieła zajmuje Saga o św. Olafie, który władał Norwegią między 1016-1028. Przydomek zyskał po pierwsze przez wzgląd na przyjęcie chrześcijaństwa, po drugie z uwagi na kult męczennika, jakim został otoczony po śmierci w bitwie pod Stiklestad, w wyniku czego został ogłoszony świętym.
Dzieła Sturlusona to pomniki literatury staroskandynawskiej. Spisane zostały w języku islandzkim, który w pisowni – w przeciwieństwie do wymowy i artykulacji – niewiele się zmienił. Jest to głównie spowodowane izolacją wyspy, co ograniczyło na przestrzeni wieków wpływy innych języków na tym terenie. Dzięki temu współcześni Islandczycy nie powinni mieć większych problemów z odczytaniem wczesnośredniowiecznych dzieł. Popularność dzieł Sturlusona w okresie średniowiecza, jak i późniejszych latach, wiązała się z popularnością samych sag. Opowieści o bogach i wojownikach były częstą rozrywką w bardzo długie, mroźne wieczory zimowe.
M.D.
