Kiedy wchodzimy w świat muzyki islandzkiej to w rzeczywistości zagłębiamy się w duszę Islandii, zaglądamy w głąb jej tradycji i kultury. Nie można zapominać, że tę duszę tworzy nie tylko natura, ale i Islandczycy, w których nieprzerwanie płynie pierwotna moc muzyki i poezji.
Sięgając do źródeł folkloru literacko muzycznego Islandii trzeba mieć na uwadze dwie podstawowe kwestie.
Pierwsza z nich dotyczy podziału literatury staroislandzkiej. W tym miejscu należy wyróżnić dwa główne gatunki: literaturę pisaną prozą oraz literaturę pisaną wierszem.
Do literatury pisanej prozą zalicza się sagi, które dzielimy na: rodowe (opisujące wydarzenia historyczne), królewskie (opisujące wydarzenia bezpośrednio związane z panowaniem królów norweskich), biskupie (przedstawiające wydarzenia opisane z punktu widzenia Kościoła) oraz lygisögur (czyli sagi kłamstw – najmłodsze z tego gatunku literackiego, będące wynikiem wpływów arabskich i greckich).
Muzyka islandzka bardziej jednak związana jest z literaturą pisaną wierszem, której twórczość dzieli się na cztery interesujące działy:
– Pierwszy obejmuje poematy Eddy Poetyckiej i inne poematy „mitologiczne” – ukazujące losy bohaterów mitycznych, a tym samym będące bogatym źródłem wiedzy o staroskandynawskich zwyczajach i wierzeniach;
– W drugim dziale tel literatury znajdziemy poezję skaldów – to pieśni powstałe głównie w okresie średniowiecza, a tworzone przede wszystkim dla królów norweskich (ale też dla innych postaci historycznych) dla upamiętnienia i wychwalania ich czynów, a także będące po prostu wyrazem wdzięczności wobec ich zasług. Oczywiście ich treści nie zamykały się w powyższych ramach. Poezja ta była też literacko elastyczna, otwarta na wpływy różnych, odmiennych gatunków literackich. Natomiast to co było ich cechą charakterystyczną i wspólną to nietypowa budowa, szczególnie wskazuje się tutaj na wyjątkową metrykę wersów, ale też o kompozycję całości. Występuje tutaj np. aliteracja w ściśle określonych punktach wersów, asonans (tzw. hending) w parzystym wersie i\lub półasonans w nieparzystym oraz kenning. Dla wyjaśnienia kenning to forma metafory o tyle nietypowa, że po pierwsze była dwuczłonowa, po drugie zbudowana zazwyczaj z rzeczowników, i po trzecie zaczerpnięta ze skandynawskiej mitologii. Dla przykładu przytoczę kenning‚ koń-morze‚ który oznaczał statek. Dodatkowo całości tej poezji dopełniały inne ważne szczegóły, jak akcent wyrazu, długość samogłosek i sylab oraz melodia.
– Trzeci dział literatury pisanej wierszem obejmuje lausavisur – który ma postać wiersza o luźnej formie, i który można też odnaleźć w sagach,
– Natomiast do czwartego działu zalicza się rimur – który interesuje nas szczególnie jeśli mówimy o muzyce islandzkiej, dlatego więcej opowiemy o tej formie sztuki nieco później.
Przybliżając istotne kwestie folkloru literacko muzycznego Islandii wspomnieliśmy już o podziale literatury staroislandzkiej. Drugim ważnym aspektem, który nie sposób pominąć mówiąc o muzyce islandzkiej jest melodia. Ma ona tutaj szczególne znaczenie, gdyż w dużej mierze ludowa muzyka islandzka była głównie wokalna. Co więcej jej wzory melodyczne były ściśle związane z tekstami i stopami metrycznymi.
Na marginesie dodam, iż duży wpływ na islandzkie pieśni ludowe miał prawdopodobnie tradycyjny, jednogłosowy śpiew liturgiczny Kościoła łacińskiego, tzw. chorał gregoriański. Nie jest to jednak jedyne źródło inspiracji islandzkich melodii, gdyż miały one także silne upodobanie do tzw. skali F oraz przypisanych jej odległości między dźwiękami (tzw. trytonów, interwałów).
Generalnie islandzkie melodie ludowe można podzielić na trzy główne kategorie:
– Pierwsza to „pieśni bliźniacze” – które określane są często ”balladami”. Teksty tych pieśni mogły mieć charakter świecki oraz religijny. Wyróżnia się tutaj sönglag i tvisöngur, czyli kolejno pieśni monofoniczne (inaczej stroficzne, jednogłosowe, pozbawione akompaniamentu) i diafoniczne (dwugłosowe, znane też jako organum; jest to pieśń wykonywana na dwa głosy, w której pierwszy głos wykonuje podstawową melodię, a drugi pełni rolę akompaniamentu);
– Do drugiej kategorii należą pieśni taneczne i żywe – przykładem są popularne w okresie XVI-XVIII w. vikivakalag (vikivaki);
– W trzeciej kategorii islandzkich melodii folkowych wskazuje się na pieśni bogate rytmicznie (choć – na marginesie dodam – ubogie pod względem tonalnym) – zwane rimnalag, a zbudowane ze zwrotek które opisuje się pojęciem rimur.
Aby dokładnie zrozumieć zjawisko pieśni rimur trzeba się cofnąć myślami do Islandii sprzed kilkuset lat. Do czasów, w których życie nie należało do najłatwiejszych i najprzyjemniejszych, tym bardziej na odizolowanej od reszty świata wyspie.
Dalszy ciąg artykułu dostępny jest na stronie Stacja Islandia TU. Zachęcamy również do wysłuchania pliku audio, który znajduje się na stronie Stacja Islandia.
autor: Marcin Kozicki – Stacja Islandia
